Redaktor płakał, gdy edytował. Lekcja #18: Nierazem czy nie razem?

Hej! Dziś chciałabym poświęcić chwilę pisowni partykuły nie z różnymi częściami mowy, bo choć temat każdemu jest dobrze znany, a większość wpadek poprawia nam Word czy inna aplikacja do pisania, błędy wciąż gdzieś umykają. A zatem:

PO PIERWSZE:

NIE z rzeczownikami piszemy łącznie. Niezależnie od tego, czy jest to słowo, które uległo leksykalizacji (np. niechęć, niewiedza, niepokój), czy zostało utworzone tylko okolicznościowo (np. niebilet, nieredaktor).

Oczywiście od tej reguły istnieją wyjątki. Nie z rzeczownikiem zapiszemy osobno, gdy występuje w formie przeciwstawienia (np. nie książka, a zeszyt), oraz kiedy w przeciwstawieniu drugi z członów zapisywany jest wielką literą, wtedy używamy łącznika (np. nie-Amerykanin, nie-Polak).

PO DRUGIE: 

NIE z czasownikami (np. nie robię, nie czytam, nie jem) oraz z wyrazami mającymi znaczenie czasownikowe (np. nie można, nie wiadomo, nie warto) piszemy oddzielnie.

Od tej reguły istnieją dwa wyjątki. Nie z czasownikiem zapiszemy łącznie, gdy czasownik powstał od rzeczownika z przedrostkiem nie (np. niepokoić, niewolić) oraz takie czasowniki jak: nienawidzić, niedowidzieć, niedomagać.

PO TRZECIE:

NIE z przymiotnikami piszemy łącznie (np. niemądry, niegłupi, niebrzydki).

Chyba że nie pojawia się w formie przeciwstawienia (np. nie nowy, lecz stary), kiedy w przeciwstawieniu drugi z członów zapisywany jest wielką literą, wtedy używamy łącznika (np. nie-Warholowski (obraz)), a także gdy łączy się z przymiotnikami w stopniu wyższym i najwyższym (np. nie najlepszy, nie najładniejszy) – wówczas zapisujemy oddzielnie.

PO CZWARTE: 

NIE z imiesłowami: przymiotnikowymi (kończącymi się na -ny, -ty, -ący) piszemy łącznie (np. niebędący, niepoczytalny, nieogolony), natomiast z przysłówkowymi (kończącymi się na -ąc, -wszy, -łszy) piszemy osobno (np. nie robiąc, nie zobaczywszy).

PO PIĄTE: 

NIE z przysłówkami: utworzonymi od przymiotników w stopniu równym piszemy łącznie (np. niedobrze, niełatwo, nieźle – powstały od przymiotników niedobry, niełatwy, niezły). W stopniu wyższym i najwyższym piszemy oddzielnie (np. nie gorzej, nie najgorzej). 

Pisownia rozdzielna obowiązuje również z wszelkimi przysłówkami nieutworzonymi od przymiotników (np. nie tylko, nie całkiem, nie bardzo, nie tu).

PO SZÓSTE: 

NIE z liczebnikami piszemy oddzielnie (np. nie pierwszy). Tu natomiast należy uważać na to, co chcemy przekazać, bo np. nie jeden zapiszemy osobno, gdy mamy na myśli, że nie jest jeden, ale dwóch, z kolei kiedy chodzi nam o niejeden w znaczeniu, że jest ich wielu, wtedy pisownia jest łączna. 

PO SIÓDME:

NIE z zaimkami zazwyczaj zapiszemy oddzielnie (np. nie każdy, nie my, nie oni), natomiast pisownia łączna wystąpi z takimi zaimkami jak: niektórzy, nieco, niejaki).

PO ÓSME:

NIE z wyrażeniami przymiotnikowymi piszemy oddzielnie (np. nie dla was, nie z nią, nie w kinie). Tu niestety też trzeba uważać, bo istnieją wyjątki. Nie za długo w znaczeniu, że nie chcielibyśmy, aby krawcowa uciekła nam za dużo materiału, ale gdy mamy na myśli odstęp czasu jak wkrótce, wtedy już zapiszemy łącznie – niezadługo. 

PROSTE? PROSTE!

Okej, to już wszystko. Jeśli macie ochotę poznać inne zasady, zapraszam na pozostałe lekcje z cyklu „Redaktor płakał, gdy edytował”.

Źródło: opracowanie własne na podstawie Słownika Języka Polskiego.